Vijana na Maswala ya Uchaguzi wa Mchumba !

Somo la kumi na moja

Vijana na maswala ya uchaguzi wa Mchumba

Uchumba ni kipindi cha mpito kwa vijana kuelekea Ndoa ,katika somo hili tunazungumzia kipindi hicho ambacho mara nyingi huanza kama Urafgiki,ingawa tulikwisha gusia swala la kuwa na marafiki katika somo la mahusiano lakini hata hivyo kama kuna mahali pana hitaji hekima ya kimungu ni wakati wa kuchagua na wakati wa uchumba,swala hili si jepesi kama ilivyo kwa hakimu anayepaswa kutoa hukumu ya kunyonga mtu,,hakimu aliye na kesi inayohitaji mtu kunyongwa ni lazima atakuwa makini sana kupitia madai yoote na ushahidi ili kupata uhakiki na uthibitisho ili aije akasababisha hatia katika dhamiri yake atakapo hukumu mtu kunyongwa,hivi ndivyo ilivyo kwa mtu anayedhamiria luwa na mchumba wa kutaka kuoana naye, Tutajifunza somo hili kwa kuzingatia maeneo manne yafuatayo;-

·         Umuhimu wa kuoa mtu wa imani sawa na yako.

·         Dhambi ya kumchagulia mtu Mchumba.

·         Umuhimu wa kuwa makini wakati wa kufanya uamuzi

·         Mambo ya msingi ya kuzingatia unapochagua mchumba.

Umuhimu wa kuoa mtu wa imani sawa na yako.

  Huu ni moja ya msingi muhimu sana mtu anapotaka kuoa/kuolewa,jambo la kwanza ambalo ni muhimu likapewa kipaumbele ni hali ya kiroho,Ndoa ni muungano wa watu wawili katika hali zao za kiroho,mwanamke na mwanaume wanapooana sio miiliyao tu inayokuwa mwili mmoja ni roho zao,Waebrania walipozungumzia mwili mmoja kwenye akili zao ilikuwa na maana ya Mwili,nafsi na roho.Hawakumgawanya mwanadamu (Mwanzo 2;21-24,Mathayo 19;6) kwa hiyo alichokiunganisha Mungu mwanadamu asikitenganishe, Miili yetu ni hekalu la Roho mtakatifu (1Koritho 6;12-20) hii ina maana ya kwamba mkristo ni roho moja na Mungu,Hivyo unapoungwa na kahaba kwa hiyo mkristo kuungwa na kahaba ni kuvitwaa viungo vya Kristo na kuvifanya vya kahaba (Mst 15-16 1Koritho 6).

     Kwanini ni Muhimu kuoa mtu wa imani sawana yako Mungu katika hekima yake aliagiza jambo hilo na alitoa tahadhari kuwa watu hao wangekua mwiba na kuwa wangeigeiza mioyo ya waisrael isimuelekee Mungu  Kumbe basi kuoa/kuolewa na mtu wa imani nyingine kunaweza kukuletea madhara ya kiroho na kimwili na kinafsi unaona! soma (Yoshua 23;6-15),unapojifanya una hekima kuliko Mungu na kulidharau neno lake madhara yanaweza kukupata hii ilimtokea mfalme Sulemani Soma (1Wafalime 11;1-8), Biblia inasema hivi katika (2Wakoritho 6;14-18) nitanukuu kutoka katika toleo union version la kawaida ambalo kiswahili chake Hupendwa sana “ Msifungiwe nira pamoja na wasioamini ,kwa jinsi isivyo sawasawa kwa maana pana urafiki gani kati ya  haki na uasi? Tena pana shirika gani kati ya nuru na giza  tena pana ulinagifu gani   kati ya Kristo na Beliari? Au yeye aaminiye anasehemu gani pamoja na yeye asiyeamini? Tena pana mapatano gani kati ya hekalu la Mungu na sanamu? Kwa maana sisi tu hekalu la Mungu aliye hai kama Mungu alivyosema ya kwamba Nitakaa ndani yao ,na kati yao nitatembea mimi nitakuwa Mungu wao nao watakuwa watu wangu kwa hiyo Tokeni kati yao mkatengwe nao ,asema Bwana Msiguse kitu kilicho kichafu Nami  nitawakaribisha  Nitakuwa Baba kwenu nanyi mtakuwa kwangu wanangu wa kiume na wa kike  asema Bwana mwenyezi”

 Unaweza kuona maandiko hayo yanenavyo, Tunapozungumzia Ng’ombe waliofundishwa kulima sote tunajua taabu iliyopo unapovalisha jembe kwenye mabega ya ngombe hao ili walime mmoja amefundishwa na wa pili hajafundishwa nini kinatokea huyu aliyefundishwa anajua kuwa sasa ni saa ya kuyalima majani asiyefundishwa anajua majani ni chakula hivyo mwenendo huwa mgumu ndivyo itakavyokuwa ndoa ya watu walio tofauti kiimani hivyo Imani na kiroho ni msingi wa kwanza katika uchaguzi wa mke au mume.

Dhambi ya kumchagulia mtu Mchumba.

 Tabia ya kuwaunganishia watu ni tabia ya wachungaji wengi sana huu umekuwa ni mtindo mbaya sana ambao unakomaa siku hadi siku, Sikatai kuwa Mungu ana njia nyingi katika kuwapa watu wenzi wao ikiwa ni pamoja na kuwatumia wanadamu lakini ninachotaka kutahadharisha hapa kuwa kiwango hiki kimezidi! Na kwa mtazamo wangu chimbuko la ndoa ni la Mungu mwenyewe Kumbuka yeye ndiye aliyeona si vema mtu awe peke yake kisha  Biblia inasema hivi “Na ule ubavu alioatwaa katika Adamu Bwana Mungu akaufanya mwanamke akamleta kwa Adamu” Biblia ya kiingereza inasema hivi “…God brought her to man.” Kwa msingi huu Mungu ndiye anayejua nani anamfaa nani? Kumtafutia mtu mke kwa kuchombezachombeza ni tabia mbaya naya kiburi ya kuchukua nafasi ya Mungu, Ni vizuri mtu akaamua yeye mwenyewe ili asije akakujutia wewe atakapokutana na magumu,kibiblia Mungu ndiye anayejua nani anakufaa wewe kijana na sio mwanadamu,Hata hivyo Mungu hutumia mazingira katika hali Fulani Mungu huweza kuwatumia hata wazazi,hata ambao hawajaokoka hana mipaka wala upendeleo,lakini natahadharisha wachungaji kwani ndoa nyingi ambazo zimeungwaungwa na wachungaji zina matatizo na nyingine zimevunjika na ushahidi wa utafiti wa kutosha ninao ndio maana nataka kutahadharisha watumishi katika eneo hili ni vema kushauri, ni vema kupata maongozi ya kiroho lakini linapowadia eneo la uamuzi waache watu wafanye wenyewe usiwaamulie wala uisiamuliwe.wengi leo wanalia kuwa isingelikuwa Fulani! Kwa nini wewe mtumishi watu wakulilie kwa kukulaumu jihadhari na tabia mbaya ya kuchombezea vijana kuwa huyu anakufaa huku unajua wazi kuwa hafai hii imeliza vijana wengi wache wafanye maamuzi yao wenyewe wakikutana na magumu watajifunza kuvumilia na sio kukujutia wewe 

Umuhimu wa kuwa makini wakati wa kufanya uamuzi.

Hakuna jambo la kuzingatia katika maisha kama kufanya uamuzi au uchaguzi katika maishayetu rejea staid za maisha kipengele cha kufaya maamuzi,Uamuzi tunaoamua leo ndio utakaotufanya trufurahie au tujute katika swala zima la uamuzi wetu uamuzi ambao huambatana na kutafuta mapenzi ya Mungu hauna majuto hata kama una magumu ambayo ni kawaida ya wanadamu (Ruthu 1;8-18),uamuzi unaozingatia tamaa ya kibinadamu huongoza katika majuto na matokeo yasiyo mazuri (Mwanzo 13;8-13,29;16-18,31;19,30-32,35;16-19). Kila mtu aliyeokolewa anapaswa kuzingatia sana maamuzi anayoyafanya ili yaendane na mapenzi ya Mungu,Mume au mke mwema hutoka kwa mungu na ili kufanikiwa kumpata fuata kanuni zilizo sahihi fuata mapenzi ya mungu (Mithali 19;14). Kufanya mapenzi na maamuzi yasiyo ya kimungu kunaweza kukuletea hasara kama yule binti aliyechagua kichwa cha Yohana mbatizaji(Mithali 14;1-12) kuuliza kutoka kwa bwana ni jambo la muhimu haijalishi uko kiroho kiasi gani Yoshua alifanya kosa la kuwaapia wagibeoni amani bila kuuliza kutoka kwa bwana na mungu alikuwa anaona lakini aliacha waingie mkenge amani ya kristo iamue mioyoni mwenu (Yoshua9;3-20 ) zingatia mstari wa 14 “…wasitake shauri kinywani mwa Bwana”Kuna wakati tunaweza kujifanyia mambo wenyewe tu bila kuuliza ushauri kutoka kwa Bwana,Mungu hataingilia kati ujinga wetu Tumuombe Mungu basi atupe kuwa makini wakati woote tunapokuwa au tunapokaribia kufanya maamuzi ili kwamba atusaidie katika jina la Yesu.

 wanandoa ambao wanaonekana kufanikiwa sana katika Ndoa Uchaguzi makini Maisha makini na Mafanikio!

Mambo ya msingi ya kuzingatia unapochagua mchumba.

Yako mambo ya msingi makuu muhimu mawili ya kuzingatia wakati tunapohitaji kuchagua mchumba

1. Zingatia kwanza maisha yako Binafsi.

2. Zingatia ufahamu wakokatika mambo muhimu matatu

·         Mungu na mapenzi yake

·         Ufahamu kuhusu ndoa

·         Ukomavu katika Pendo la Mungu.

Zingatia kwanza maisha yako Binafsi (Mathayo 7;12).

Biblia inasema basi yoyote mtakayo mtendewe na watu watendeeni ninyi vivyohivyo kwanza,Ni muhimu kuzingatia kanuni hii Mara nyingi tunapenda vitu vizuri au watu wazuri huku sisi wenyewe hatufanyi bidii ya kuwa wazuri! Kama uanatafuta mtu aliye sawa anza wewe kuwa sawasawa,kupata mume au mke mzuri hakutegemei neno “NATAKA AWE HIVI” bali kunategemeana na “ WEWE KUWA SAWA” Huwezi kudai unataka mtu mcha Mungu haku wewe mwenyewe humchi Mungu,au unataka mwanamke bikira huku wewe hujitunzi nani unataka akuchague wewe? Hivyo kabla ya kutaka kilicho chema mungu anakutarajia wewe kufanya mema Kaini aliona wivu nduguye Habili alipobarikiwa kwa kutoa sadaka njema na alikasirika alipoona kuwa Mungu hakumtakabali yeye Mungu alimshauri kuwa haitaji kukasirika na kuwa kibali chake kipo endapo tu nayeye angekubali kutenda vema “Kama ukitenda vyema hutapata kibali? Usipotenda vyema… (Mwanzo4;3-7)” Mungu yuko tayari kumbariki kila mtu wala hajaishiwa na baraka lakini wewe unafanya nini?Mungu alimletea Adamu wa kufanana naye je unafanana na yule unayemtaka? (Mwanzo 2;18).Hivyo ni muhimu kwa kila kijana kuamua kuwa karibu na Mungu  hali hii itaichonga tabia yako kuwa njema na kutakufanya uwe makini pale Mungu anapotoa muongozo;-

                                                Mungu

 

                                                                     

     Mwanaume                      ukaribu                             Mwanamke

                                               Ukaribu                                   

                                               Ukaribu   

                

Kadiri kila mmoja mwanamke au mwanaume anavyojitahidi kuwa na uhusiano mzuri na Mungu ndivyo wanavyoweza kuwa karibu, Kiroho, kinafsi na  kimwili na kwa ubara

Ufahamu wako kuhusu Mungu na mapenzi yake

Mtu anapotaka Mungu ampatie mume au mke maana yake anatafuta mapenzi ya Mungu,Wakristo ni lazima watafute mapenzi ya Mungu katika maeneo yote ya maisha Likiwamo hili la kutafuta mwenza,lazima tuyatende mapenzi ya mungu yote (Matendo 20;27)Mtu anayetafuta mapenzi ya mungu ni lazima atambue kuwa,Wakati mwingine mtazamo wako hautakuwa sawa na mtazamo wa mungu,Lakini katika yoote mtazamo wa Mungu ndio halali na unatufaa.Kuyafanya mapenzi ya Mungu  ni lazima kuambatane na kufanya mambo kadhaa katika maisha yetu yatakayosaidia kuyajua mapenzi ya mungu wakati Mungu anapotaka kujifunua kwetu

I.                     Maombi ni moja ya msaada mkubwa sana katika kuyajua mapenzi ya mungu (zaburi 40;8;Mithali 3;5-7b),Daudi alikuwa mtu mwenye kutafuta  mapenzi ya mungu,Kristo Bwana wetu alipenda kile ambacho baba yake anataka kitendeke hivyo aliomba (Marko 1;35)

II.                    Kusoma neno la Mungu (Zaburi 119;9-11,105).Kupitia Neno la Mungu tunaweza kujua nini mapenzi ya Mungu,mungu amatupa maelekezo ya nani wa kuoa na nani wa kutokuoa (Yoshua 23;12-13,2Koritho 6;14-18).Uchumba au ndoa  na mtu asiyeamini umewekwa wazi katika maandiko Hivyo hayo nayo ni mapenzi ya Mungu,Hata hivyo kama mtu atakazania tu aolewe na mume au mke asiyeamini Mungu hataweza kumzuia lakini yatakuwa si mapenzi kamili ya mungu bali mapenzi ruksa (1Samuel 8;1-9 Rumi 1;28-32) Wakati mwingine tunaweza kuwashauri watu na wakakataa neno la Mungu, tuwaache lakini mungu atawalipa sawa na Neno lake,watoto wanaweza kukataa hata ushauri wa wazazi bado tuheshimu maamuzi yao lakini tuwaonyeshe ni madhara gani yataambatana na maamuzi yao lakini Mungu katika mapenzi yake wakati mwingine anaweza kuwa na sababu fulani Mungu alimruhusu samsoni kumpenda mfilisti sio ili apate mke bali kutafuta kisasi (Waamuzi 14;1-4)

III.                  Kuongozwa na Roho (Wagalatia 5;16-17,Warumi 8;14) Mtu anayeongoza na Roho wa Mungu anaweza kuyafanya mapenzi ya Mungu kwa usahihi sana Ni rahisi kuyajua mambo ya rohoni, kujua wakati na kadiri mtu anavyojifunza kutembea na Roho wa Mungu ndivyo unavyojiweka katika nafasi ya  kusema naye na kukuongoza kupitia, Maandiko, mazingira, ushauri, Amani ya moyo, ndoto na maono, sauti ya ndani na msukumo, tamaa msisimko na hisia vina sehemu ndogo sana katika kutusaidia kupata mtu sahii Upendo ni zaidi ya hisia.

Ufahamu kuhusu ndoa.(Mwanzo 18-25).

  Ndoa ni wazo la Mungu “si vema....” ilianzishwa na mungu hivyo tunaoa ili kutimiza mpango wa mungu ndoa haipaswi kuwa sehemu ya kutimiza tamaa,Mtu anayeoa au kuolewa ili kutimiza tamaa tu ataendelea kuwa na tamaa hiyo hata baada ya kuwa na ndoa.

   Ndoa ni muungano wa watu wawili (Agano) ambao wanaunganishwa na Mungu hivyo ni Mungu ndiye anayewaunganisha na ndiye anayejua yupi anakufaa v.18

Muda wa mtu kuoa au kuolewa unaamuliwa na mungu yeye ndiye anajua muda muafaka “kisha akamleta kwa adamu” v.19-20. Mtu haoi au kuolewa kwa sababu anajisikia tu elewa kuwa wakati msukumo huo unaanza unaweza ukawa wakati sahihi au ukawa si wakati sahii

  Kukubalika ni mojawapo ya funguo ya mungu kwa maswala ya ndoa v.23

“Huyu ni nyama katika nyama yangu...”

Mungu amekwisha panga tayari jinsi hao wawili watakavyoishi, Kuacha, kuambatana na kuwa mwili mmoja v.24 lazima uwe tayari kuacha wazazi, jamaa na marafiki, uwe tayari kuambatana, kupenda na kutii, na uwe tayari kushiriki Tendo la ndoa.

Ukomavu katika Pendo la Mungu

   Kila mtu anaweaza kuwa na maelezo yake kuhusu kukomaa na kila mtazamo ukawaunathamani ya aina yake kwa sababu kukomaa kunaweza kugusa mtazamo wa kisaikolojia, kijamii, kisayansi kitheolojia, kihistoria n.k lakini tunaweza kusema kukomaa ni nguvu endelevu ya ufahamu wa maana kuhusu maisha  unaoendana na kiasi kati ya maswala yoote ya kimwili,kisaikolojia,kijamii,kiroho na mitazamo mingine katika maisha ambayo inamwezesha mtu kujitosheleza katika maisha akiwa na amani na mungu ,wanadamu na yeye mwenyewe na kusababisha maana katika ufalme wa mungu na maisha haya  hivyo tunaona kuwa ukomavu ni nguvu endelevu,ni kutoa maana katika maisha,kuwa na kiasi.kuridhika,amani katika mahusiano na maana katika ufalme wa Mungu (Mathayo5;43-44) Upendo kama ule upendo wa mungu unaweza kudhihirisha ukomavu wetu pale tunapowapenda hata adui zetu Mtu anayeingia katika ndoa akiwa na ukomavu huu hataona shida ya aina yoyote ile katika ndoa

 Ni lazima tuwe na upendo wa kweli  huu ni tofauti na upendo wa hisia  au upendo wa tamaa ambao nauita upendo wenye shauku ya kipumbavu huu ni upendo uliojaa ubinafsi  upendo huu huwa na shuhuda kama hizi Nikimuona ule weupe wake tu ninachanganyikiwa,ana hadhi ya kipekee anastahili kunioa,najihisi wa maana ninapokua naye,anaimba vizuri,anahubiri,ni maarufu sana anauwezo,ni mtoaji,ananipa zawadi, nk.utu wa mtu hauko katika vitu wala sura au umaarufu (Mithali 31;30) Mwanaume na mwanamke asiyemcha mungu hta kama ana uzuri kiasi gani  anaitwa hana akili na uzuri wake unafananishwa na  lulu katika pua ya nguruwe (mithali 11;22) “ Kama pete ya dhahabu katika pua ya nguruwe kadhalika mwanamke mzuri asiye na akili”au asiye mcha Mungu Hivyo ni muhimu kuwa na mwenzi atakayekupenda vile ulivyo Kumbuka ule mkanda maarufu wa Filamu Coming to America ,mtoto wa kifalme alivyojifanya masikini ili apate mtu atakayempenda vile alivyo na si kwa sababu yeye ni mtoto wa mfalme.

Uchumba wenyewe

 Baada ya kuwa tumeangalia mambo mengi ya msingi hebu sasa tuuangalie uchumba wenyewe sasa,Uchumba unaweza kufananishwa na Mimba na kuzaliwa kwa mtoto kunafananishwa na mwanzo wa maisha ya ndoa,Mimba hupatikana kwa yai la mwanamke kurutubishwa na mbegu ya mwanaume ndipo kiini huanza kukua na baadae watu huanza kuona tumbo likiongezeka  na baada ya muda mtoto huzaliwa hatua hizi zinafanana na hatua za uchumba kuelekea ndoa kwa msingi huo basi

1. Mwanzilishi wa uchumba kwa mila na desturi zetu wa Afrika ni mwanaume na hivyo mwanaume hapaswi kulazimisha kukubaliwa,bali ni lazima aanzishe kwa upendo na  wema na mwanamke anapaswa kujibu kwa upendo na wema hta kama hataki sio lo! Kwani umenionaje mwanaume hata kikombe hujai mi si saizi yako uchumba huanzishwa na mwanaume Mbugu huziendea yai, hata hivyo hii haina maana kuwa mwanamke hawezi kumjua mumewe Mungu aweza kusema na mwanamke pia kama atakuwa makini kwa Roho mtakatifu.

2.  Uanzilishi unapokubaliwa ni kama mamba imetunga, hata hivyo ni muhimu kufahamu kuwa siku mamba inaposhika hakuna mtu ajuae na huwezi kupiga kelele luwa nina mtoto (hii ni muhimu kwani kabla uchumba haujajulikana wakati mwingine hata kabla ya mchungaji kujua nendeni mkaangalie afya zenu kabla watu hawajajua ili endapo mtajibaini kuwa mmoja ameathirika watu wasijue ibaki kuwa siri yako)

   Lakini kama mambo ni mazuri wote tunajua kuwa mamba inapotunga yai hujifunga na haliruhusu mbegu za watu wengine kupita hivyo unapokuwa umechumbia huna haja ya kuanza kukubalia wengine ili ufanye ulinganishi hili sio sahii

3.  Uchumba unakua kama mimba inavyokua ndipo baadae watu hugundua kuwa kuna mimba ni vizuri kukawepo kipindi cha siri cha kufahamiana baadae ndipo muweke mambo hadharani wako watu wengine akichumbiwa leo tu kesho asubuhi kila mtaa umeshajua

4. Mtoto anazaliwa hii ni kilele cha kufikia Harusi na kukabidhiwa mwali na kuapiana kwa habari ya agano la ndoa,Jambo la msingi wakati woote wa uchumba ili ueweze kudumu ni  kuendelea kufanya mawasiliano,

Jinsi ya kuutunza uchumba

Endelea kutunza uhusiano wako na mungu na mahusiano yenu,jitunze katika usafi (Mwanzo 39;10-12 ,2Timotheo 2;22,!thesa 4;3-5),jilindeni mioyo yenu na tama ya kufanya dhambi (Mithali 4;23)usiangalie picha za ngono na mchumba wako,tunzeni ushuhuda ili watu wasipate nafasi ya kulaumu(Yohana 4;21)Yesu alikaa maeneo ambayo si ya maficho,jihadharini kukaa maeneo yenye maficho yasije yakachochea mawazo yasiyofaa na msipendelee kukutana usiku ,Lindeni uchumba usivunjike,endeleeni kuomba zaidi,anzeni kujifunza na kuuliza masali kuhusu ndoa na kusoma vitabu mbalimbali na maandiko.

Vijana na Ufahamu Kuhusu Uhalifu !

Somo la kumi

Vijana na ufahamu kuhusu uhalifu.

Uhalifu ni hali ya kwenda kinyume na maadili au nikinyume na sheria zilizowekwa katika jamii ni uvunjifu wa maadili, uko uhalifu wa namna mbalimbali ambao ni uovu kwa ujumla na na adhabu mbalimbali kijamii kisheria au kidini zinaweza kutolewa kulingana na uhalifu huo,wengi hata hivyo wanaojiingiza katika matendo ya uhalifu ni vijana,ni muhimu basi tukiwa na ufahamu japo wa ujumla tu kuhusu uhalifu au matendo ambayo yaweza kuhesabiwa kuwa ni uhalifu ili kwamba vijana wajihadhari kuyetenda katika jamii ili kupata vijana waliobora, kanisa lililo bora na taifa lililobora.Kwa ufupi  swala la uhalifu ni swala pana na lina adhabu mbalimbali za kisheria kulingana na tukio lenyewe lakini tunaweza kujumuisha matukio ya uhalifu kama ,Kujeruhi,kuua Mwanadamu mwenzio,kupoteza vitu vya watu,kuiba,Uhalifu wa kimapenzi,kubaka kulawiti.kufanya mapenzi na watoto wadogo au vikongwe,kusababisha hatari kwa serikali,kuikosesha amani serikali kwa migomo maandamano yasiyo na kibali,utekaji nyarakutishia kuua,kununua mali za wizi,kugushi vyeti,Kufanya ngono na ndugu yako wa damu,Ukahaba,kuwa na madanguro,Rushwa n.k haya kwa ujumla wake yanapokuwa hayakubaliki katika jamii Fulani kimaadili na kisheria katika jamii tunayaita uhalifu kwa hiyo mimi ninayazungumzia kwa sababu chimbuko kubwa la matendo ya uhalifu pia ni kutokana na kutokumcha Mungu hivyo vitendo vya uhalifu huligusa kanisa nasi tunawajibika kuwaonya waamini wetu kuwa makini hata kusababisha vitendo hivi vya uhalifu visijitokeze kwa kusudi au hata kwa bahati mbaya.Tutajifunza somo hili kwa kuzingatia vipengele  vitano vifuatavyo;-

·         Ufahamu kuhusu sheria ya uhalifu.

·         Makusudi ya sheria za uhalifu,

·         Falsafa za maswala ya uhalifu

·         Aina za uhalifu

·         Je Magereza inaweza kupunguza uhalifu?

Ufahamu kuhusu sheria ya uhalifu.

   Sheria ya uhalifu ni tawi la sheria linalojihusiha na kuchambua uhalifu na kutoa adhabu husika kulingana na tukio,uchunguzi wa tukio kwa kuzingatia haki husika kwa jamii na mtendaji wa uhalifu,hivyo sheria hii inasimamia haki ili kutoa adhabu inayostahili kwa muhalifu husika,kufuata taratibu husika katika kutoa hukumu,Kuiridhisha jamii na kudhibiti kutokea kwa matendo hayo ya kihalifu.

         kama Mungu akipewa nafasi kubwa katika jamii na shetani akanyimwa nafasi Uhalifu utapungua

      Hivyo sheria hii inaangalia kwa mfano mtu ameua apokee adhabu gani,aliuaje kwa bahati mbaya au kwa kukusudia?ulinzi wake kwa jamii husika,utetezi wake kwa jamii husika,sheria inasemaje,jamii inalionaje The common law system,sheria za taifa husika zinasemaje Civil law system na hivyo mtoa hukumu atazingatia vigezo vya kanuni zilizowekwa kwa kawaida sheria ya uhalifu inaangalia zaidi matendo yenye kuelekea mahusiano yetu na jamii kwa ujumla.

Makusudi ya sheria za uhalifu

Sheria ya uhalifu ina makusudi ya kuilinda jamii isimdhuru au isiwadhuru wale ambao tayari wameshadhuru na kuwafundisho kwa wale wanaojaribiwa kutaka kudhuru wengine,Madhara ambayo sheria ya uhalifu inataka kuyadhibiti ni pamoja na kutokupotea kwa mali ya mtu,kuuana.kudhuru mwili,kudhibiti uhalifu wa kingono,usalama wa taifa n.k kusudi la sheria zote kwa ujumla ni kuitikia matendo yoyote ya kudhuru yawezayo mkufanywa na mtu ingawa kila sheria ina mkondo wake,kwa hivyo endapo mtu amesababisha madhara atashighulikiwa chini ya sheria ya uhalifu aidha kwa kulipa faini,kufungwa kunyongwa au vyovyote endapo atakutwa na hatia kulingana na kosa husika

Falsafa za maswala ya uhalifu

Kuna mawazo mbalimabali  yatolewayo na watu  kuhalalisha au kuchanganua malengo ya adhabu za kihalifu,mawazo haya ni kama yale ya Jino kwajino,Kutoa onyo,Kutishia,kutibu,Kupatanisha.

Falsafa ya jino kwa jino (Retribution).

  Wanaotetea falsafa hii wanadai au wanaamini kuwa muhalifu anapopewa adhabu kali lawama na hasira za jamii inaondoka hii haiondoi uhalifu lakini inathibitisha tu kuwa muhalifu amevuna kile alichokipanda.

Falsafa ya kutesa ili iwe Fundisho kwake na kwa wengine (deterrence).

Wanao amini katika falsafa hii wanaamini kuwa adhabu atakayopewa Muhalifu m,kulingana na uhalifu wake  itamtia adabu au nidhamu yeye na wengine na hivyo haitarudiwa tena hawa kwao adhabu ni mfano kwa jamii na tishio hivyo muhusika na wengine wanaokusudia kutenda wataogopa kurudia makosa kama yale.

Falsafa ya Kutishia kwa nguvu ili jambo hilo lisifanywe tena .(Restraint)

 Wanaoamini katika sheria hii wanaamini ju ya adhabu itakayolenga kukomesha kabisa uhalifu usitokee tena hii inahusu kumpa muhalifu adhabu kali sana kama wafanyavyo waislamu kukata mkono wa mwizi na mguu,au wale wanaopenda mtu akibakwa aasiwe au auawe nk wanaamini adhabu kali itakomesha kabisa tabia mbaya.Mfano katika biblia Mungu aliagiza mtu akilala na mnyama auawe (Kutoka 22;19) au mtu anayejihusisha na uchawi auawe (Kutoka 22;18) Lengo ni kukomesha kabisa tabia hizo.

Falsafa ya Kuponya na kuelimisha (Rehabilitation).

 Wanaoamini katika falsafa hii wanaamini kuwa adhabu anayopaswa kupewa muhalifu ni kumsaidia, kumuelimisha na kitibu tabia yake vyovyote iwezekanavyo ili aweze kuzalisha asiibe tena na kuwa raia mwema

Falsafa ya kurejesha katika hali ya kwanza (restoration).

  Hii ni falsafa ya kumfanya muhalifu apone na kurudia hali yake ya kwanza  inafaa kwa mfano kwa watu walioathirika na Madawa ya kulevya wanapo jisalimisha serikali inaanza taratibu za kuwatibu kanuni hii inakazia kumfanya mtu arudie tabia yake ya asili iliyo njema hata hivyo kuna bishano katika falsafa hii ambayo pia hukazia Msamaha mtu anapotubu,jamii inaridhika na asamehewe,Hii anaweza Yesu na watu wachache sana kwani hata makanisani wanatenga na kudhalilisha kabisa,hata hivyo kunaweza kuwepo kwa mabishano katika falsafa hizo kulingana na mitazamo mbalimbali ya watu katika jamii na dini na historia hiyo inakaribishwa.

Aina za uhalifu

Kuna aina nyingi sana za uhalifu na ambazo kesi zake zinahitaji uangalifu Mtu anaweza kufanya uhalifu kwa sababu Hana akili vizuri hii ni Mental fault,au akafanya uhalifu kwa sababu alikua anajilinda na uhalifu Defenses to crime ambayo ina upana sana kwani wakati mwingine inahitaji kupima ufahamu wa mtu katika kujua mema na mabaya n.k insanity, uhalifu mwingine ni ule unaofanywa na mtu mwenye Umri mdogo Age hii mara nyingi ni kuanzia miaka saba kushuka chini ambapo ujuzi wa mema na mabaya ni lazima uangaliwe,Uhalifu unaofanywa kwa sababu ya ulevi Intoxication hii inaangaliwa kama mtu alilewa alilewa nini Madawa? Pombe?pombe gani kwa kiasi gani na kwa vipi kwa kawaida gani n.k,uhalifu wa Bahati mbaya Mistake mfano mtu alichukua koti la mwenzake akifikiri kua ni la kwake n.k mazingira yatazingatiwa,makosa yatokanayo na kuchochewa Duress,Hii hutokea pale  mtu mwingine anapochochea mtu mwingine na kumsababishia mtu huyo kudhuru,hii pia utetezi wake huitaji uchunguzi wa kutosha,Kujihami Self Defense inaweza kutokea kwa jambo la kustukiza na katika kujihami mtu huweza kufanya uhalifu,Kutegewa ni swala linaloweza kumfanya mtu afanye jambo ambalo asingeweza kulifanya na kuingizwa hatiani Entrapment hizi ni kesi za kubambikiwa mara nyingi polisi hufanya michezi hii utapaswa kujua namna ya kujitetea. Pia uko uhalifu mwingine kuhusu mtu kama kuua Murder,Unyama Manslsughter,ubakaji Rape,utekaji nyara kidnapping,Uhalifu kuhusu vitu au maliUtapeli False Pretenses,ukabaji Robbery,Kutishia extortion,Kununua au kukutwa na vitu vya wizi receiving Stolen Property,Kugushi au kufoji Forgery na aina nyingine nyuingi za uhalifu.Kwa nini nimezungumzia haya kusudi langu ni kuwa na vijana waliobora hapa nchini  na hivyo tunapaswa kuwa na ufahamu wa kutosha kuhusu uhalifu ili sisi kama vijana tulio bora tujitahidi kujiepusha na maswala ya uhalifu na kwa kuwa sisi ni wanadamu inaweza ikakutokea bahati mbaya pia ujue ni nini cha kufanya aidha itakusaidia kuwaonya vijana wenzako wajiepushe na matendo ya uhalifu yako mengi ambayo ningeweza kuyazungumzia lakini Muda hauruhusu Mungu na atulinde Amen

Je Magereza inaweza kupunguza uhalifu?

   Je magereza zinaweza kusaidia kupunguza uhalifu? Lazima tujiulize swala hili la Muhimu wanasheria wengi hujiuliza swala hili na wako wanaounga mkono na wanaokataa,hali za magereza zetu tunazijua,Gharama za kuendesha magereza tunazijua na woote tunajua jinsi zinavyojaa nafaida inayopatikana na hasara zinazopatikana kutokana na magereza nab ado matendo ya uhalifu hayakomi nini tatizo tatizo ni tiba ya kiroho unapofanikiwa kutibu shida ya kiroho unaweza kufanikiwa kupunguza uhalifu kwa kiwango kikubwa ni vema nikichukua nafasi hii kukuasa kijana mwenzangu na kuiasa serikali kuturuhusu kuhubiri injili katika taifa letu tunao wajibu si wa kuliombea taifa tu bali kulibadilisha Yesu alikuwa na uwezo mkubwa sana wa kubadilisha tabia ya mtu hivyo aliona hakuna sababu ya kuhukumu ingawa ni muhukumu wa ulimwengu yeye anayo majibu yaliyoshindikana kwa serikali kwa Yesu yawezekana Ni injili ya Yesu pekee inayoweza kupunguza uhalifu

Vijana na hatari ya Ugonjwa wa Ukimwi !

Somo la Tisa

Vijana na Hatari ya ugonjwa wa ukimwi

Ukimwi uligundulika kwa mara ya kwanza nchini Tanzania mwaka 1983,ambapo wagonjwa watatu waligundulika katika hospitali ya  Ndolage mkoani kagera,Mwaka 1984 wagonjwa zaidi walionekana mkoani kilimanjarommoja,na tabora wawili,1985 mikoa nane kati ya 20 iliripotiwa kuwa na wagonjwa hivyo kulikuwa na wagonjwa kati ya 404 amabao kati ya hao 322 walikua mkoani Kagera;1986mikoa yoote ya Tanzania iliripotiwa kuwa na wagonjwa hadi mwaka 2001 december wagonjwa wapatao 144,498 waliripotiwa wagonjwa hao ni wale walioripoti mahospitalini na inakisiwa kitaalamu kuwa kati ya wagonjwa (5) Watano ni mmoja tu anayeripoti hospitali,Umri wa wagonjwa hao ni kati ya 20-49,kiwango kikubwa zaidi ni 25-34 na 30-39 hivyo unaweza kuona kuwa kundi kubwa la wanaoshambuliwa ni vijana.ukimwi sasa umesambaa mara dufu zaidi na karibu kila familia imewahi kuona machungu ya ugonjwa huu Hivyo kama kanisa hatuwezi kuacha kuzungumzia  swala hili  Tutajifunza somo hili kwa kuzingatia maeneo manne yafuatayo;-

• Maana ya ugonjwa wa Ukimwi.
• Njia kuu za maambukizi ya ukimwi.
• Athari za ugonjwa wa ukimwi.
• Wajibu wa kanisa katika kukabiliana na tatizo la Ukimwi.

Maana ya ugonjwa wa ukimwi.

   Neno ukimwi ni kifupi cha maneno matatu yafuatayo ambayo ni Ukosefu wa Kinga,Mwilini kwa kiingereza AIDS yaani “ A Human Immune Deficiency Syndrome”Ugonjwa huu husababishwa na  vijidudu vidogo sana kuliko bacteria ambavyo huitwa Virisi Vya Ukimwi (V.V.U) kwa kiingereza (H.I.V) yaani Human Immunodeficiency virus. Vijidudu hivi hushambulia chembechembe nyeupe zilizopo katika mwili ambazo ni kinga au askari wa mwili kwa watu wa duniani ni ugonjwa mpya lakini kwa watu wa biblia huu sio Ugonjwa mpya Magonjwa kama ukimwi yaliahidiwa katika biblia kwa watu watakaoishi kinyume na kanuni za kimungu (Kumbu 28;15,27,35,58-61),kinga ya mwili ilianza kuharibika mara tu baada ya anguko la mwanadamu katika Bustani ya Edeni,mungu alimuumba mwanadamu aishi milele lakini mungu alimuhakikishia kifo Adamu endapo angeishi kinyume na kanuni zake na kwa kutokutii kwake na kuula mti wa ujuzi wa mema na mabaya (Mwanzo 2;15-17) Ni tangu wakati huu basi kinga ya mwili wa binadamu iliharibika wanadamu walianza kuzeeka,kupatwa na magonjwa,kupunguziwa siku za kuishi kula kwa jasho kuzaa kwa uchungu na taabu za kila namna hivyo mtu awe na ukimwi au asiwe nao kufa atakufa tu,Mwili hauna tena uwezo wa kumfanya mtu asiwe na uwezo wa kupatwa na magonjwa (2Koritho 5;1-4) Mauti ni matokeo ya dhambi, na kwa kweli Mungu ataihukumu kila aina ya dhambi tuifanyayo iko ahadi ya adhabu kwa waasherati(Ebrania 13;4),hapa hatuukumu kuwa kila mtu aliye au anayeugua ukimwi ameipata kwa zinaa hapana wala wao sio wakosaji wakubwa lakini mkazo hapa ni kuwa dhambi yoyote aifanyayo mwanadamu mshahara wake ni mauti (Warumi 6;23)watu woote wanaofanya dhambi zaidi ya zinaa wanahakikishiwa kutokuurithi ufalme wa Mungu (wagalatia 5;19-21 Wakoritho 6;9-10).

Njia kuu za Maambukizi ya Ukimwi.

Njia kuu za maambukizi ya ugonjwa huu wa  Ukimwizilizofanyiwa utafiti Tangu ukimwi ulipoanza ni kama ifuatavyo kulingana na viwango vya juu mpaka vya chini

1. Tendo la Ngono au kujamiiana
2. Kuongezewa damu
3. Maambuklizi ya watoto wakati wa kuzaliwa
4. vitu vyenye ncha kali.

Hizo ndio njia kuu za maambukizi ya ugonjwa wa ukimwi,Hata hivyo kwa mujibu wa utafiti ambao umefanywa kwa jamii kuhusu maambukizi umebaini kuwa waathirika zaidi wa ugonjwa huu ni wana ndoa wakifuatiwa na makundi mengine hizi ni takwimu za mwaka 2000 takwimu hizi ni kama ifuatavyo;-

• Watu walio na ndoa waliongoza kwa asilimia 48%
• Watu walioishi bila ndoa (Mabachela,Singles n.k) 32%
• Watu waliooana na kuachana 6%
• Watu waliotengana 5%
• Watu ambao hawajaoa wala kuolewa lakini wanafanya ngono ni 2%.

Takwimu hizi ni sahihi Kiroho tunaweza kusema ukimwi unawashambilia zaidi watu walioko katika ndoa kwa nini huenda ni kwa sababu ya matendo ya kutokuwa waaminifu katika ndoa zetu.

Tabia ya Virusi vya ukimwi katika Picha.

                

                       Kirusi                    Chembechembe       Virusi vipya baada 

                                                               Nyeupe                 ya niezi mitatu

   Pichani juu kirusi kipya kinapoingia mwilini huishambulia chembechembe nyeupe ya uhai katika damu ambayo ni ngumu sana kushambuliwa lakini kirusi huishambulia na kuifanya chakula kasha baada ya miezi mitatu kirusi huzaliana kwa wingi zaidi na kila kimoja hutafuta chembechembe nyeupe nyingine ili kuishambulia Virusi vimekuwa vikiwasumbua wanasayansi kwani ni kidogo sana na hujibanza kwenyekinga ya mwili hivyo kupata dawa ya kukishambulia bila kuidhuru chembechembe nyeupe ni ngumu kwani huishi ndani yake,pia vina tabia ya kubadilika badilika na kinajitengenezea kinga gamba gumu,Kadiri mtu anavyofanya zinaa ndivyo anavyojiongezea maambukizi zaidi ya virusi vipya vyenye tabia mpya na kujiweka katikahatari ya kufa kwa haraka ni vizuri kujilinda kwa Mungu.

Athari za ugonjwa wa ukimwi.

Kupungua kwa wastani wa umri wa kuishi.

Kupungua kwa wastani wa umri wa kuishi ni moja ya athari zitokanazo na ukimwi,na ni swala la kimaandiko,Maandiko yanatufundisha  jinsi ambavyo mtu anaweza kuishi siku nyingi pale anapomcha Mungu (Mithali 10;27),Mungu alipunguza miaka ya kuishi kwa mwanadamu kadiri uasi ulivyokua ukiongezeka,Babu zetu tangu Adamu waliishi zaidi ya miaka mia tisa hivi 900,(Mwanzo 5;5,8,11,n.k.) Baada ya uovu kuongezeka umri wa kuishi ulipunguzwa kufikia miaka 120 (Mwanzo 6;1-3),Wakati wa Musa Mungu alimfunulia Musa kuwa amepunguza umri wa kuishi mwanadamu mpaka miaka 70 na kama ana nguvu 80 (Zaburi 90;10).Baada ya miaka michache hii ukimwi umezifanya nchi nyingi za kusini mwa sahara zikiwemo Afrika kusini,Zimbabwe,Angola n.k kuwa na wastani wa kuishi kati ya miaka 45-30 hivi.

Ongezeko la watu Tegemezi (Yatima na Wajane).

Mtu awaye yoote asiyepiga vita ukimwi haelewi analolitenda,Ukimwi umeiathiri kila familia,ukoo,na jamii,umefika wakati ambapo jukumu la kutunza Wajane na Yatima limekuwa kubwa kiasi ambacho hatutaweza kukwepa kutunza Wadogo zetu,watoto wa kaka zetu,Dada zetu,wajomba zetu,shangazi zetu,binamu zetu,mama zetu wakubwa,mama zetu wadogo, baba zetu wakubwa,Baba zetu,wadogo, n.k.Lazima tuwatunze na kuwapa elimu ya kutosha kwa kipato cha Afrika hili ni jukumu Kubwa sana na endapo hatutawapa elimu ya kutosha tutakuwa na kanisa jinga,na Taifa jinga,fgamilia jinga Jukumu la kuwatunza yatima na wajane  kibiblia ni jukumu la wakristo wa kweli (Yakobo 1;27)

Kupungua kwa watenda kazi

Ukimwi unaua wataalamu wengi,wakulima,wafanya biashara,wazalishaji viwandani,na unadhoofisha utendaji makanisani nk.Mtu mwenye ugonjwa wa ukimwi huugua mara kwa mara ,hivyo wanaweza  wasiwepo kazini mara kwa mara,hali kadhalika kanisani ,mashuleni n.k Jaribu kuwaza Mwalimu mwenye ukimwi au mwanajeshi mwenye ukimwi anawezaje kuwajibika na kulipigania taifa  Hali ya uchumi ni dhahiri pia kuwa itadidimia

Kuongezeka kwa gharama za matibabu

 (Kwa sababu ya kuugua kwa Muda mrefu) Kama tunavyofahamu tabiya na mwenendo wa ukimwi Tangu mtu anapogundulika kuwa ana virusi vya ukimwi na hasa cd4s zinapokuwa chini anatakiwa aanze tiba bila kukosa na kwa tabia ya ukimwi watu hawa huugua kwa Muda mrefu jambo hili linapelekea kuongezeka kwa gherama za matibabu na lishe.Aidha kutakuweko wimbi la kuongezeka kwa watu waliokosa Matumaini,walioathirika kisaikolojia,kusambaratika kwa familia,ukiwa,upweke,misiba na huzuni,shutuma mauaji na visasi au ulevi wa kupindukia pia kuongezeka kwa tatizo la Unyanyapaa nk .Hizi zoote ni athari za Kuwepo kwa ugonjwa wa ukimwi.

 Wajibu wa kanisa katika kukabiliana na tatizo la Ukimwi

  Ni muhimu kufahamu kuwa kanisa linawajibika na swala zima la tatizo la ukimwi Mchungaji na washirika  amabao wanadhani wako salama na wanaufurahia wokovu wakifikiri kuwa wao hawana ukimwi wanajidanganya,suluhisho la tatizo la ukimwi haliko nje ya taasisi yoyote ile wala dini yoyotre ile wala serikali yoyote Macho ya mungu yanaliangalia kanisa kama chombo chenye majibu ya kutosha kwa swala zima la ukimwi ni Biblia pekee yenye majibu ya kutosha ,matumaini ya kutosha ,kinga ya kutosha  na matibabu ya kutosha kuhusiana na swala la ukimwi Kumbuka kuwa wanaoathirika sasa wengi wao hukimbilia kanisani wakihitaji msaada wa kiroho sasa kama kanisa litakwepa wajibu huu na kujikita katika kunyanya paa wakati kanisa ndilo lenye majibu ya kimaadili,ya waliochanganyikiwa,ya waliokata tama,ya walio na wasiwasi,ya waliona mashaka na tukasimama kuhukumu na kushutumu Je watu hawa wa Mungu wakimbilie wapi? Kule Rwanda wakati wa mauaji ya kimbari watu wengi walikimbilia makanisani wakifikiri wangekuwa salama lakini kwa kuwa kanisa lilikuwa limeshindwa kusimama katika nafasi yake na dhambi ya kibaguzi ilikuwa imewatafuna hukohuko walikokimbilia watu ndiko waliko uawa Ukimwi unalipa kanisa wajibu mzito sana ni wajibu ambao ni zaidi ya kuhubiri injili,Kanisa linawajibika kuwaonya watu,kufundisha ,kutoa matumaini,kufariji,kupinga vitendo vya unyanyasaji dhidi ya waathirika,kutoa jibu mbadala zaidi ya kondom ambayo ndiyo majibu ya mkato ya dunia hii,Kuwa na miujiza ya uponyaji ili kwa maombezi wagonjwa hao wapone na endapo hawatapona wajiandae kufa kishujaa wakiwa wamejaa matumaini na kuwa tayari kukabiliana mauti wakimuamini Mungu. Wakiwa na ushuhuda wa huduma juhudi na bidii ya kanisa Dhidi yao. Ni kwa msingi huu kanisa linawajibika

1. Kutoa majibu ya Yaliyoshindikana kwa Dunia

Mungu anayo majibu ya yaliyoshindikana kwa dunia na serikali,majibu haya hayapatikani kokote isipokuwa katika neno lake kupitia kanisa,hata kama hatujasikia kokote kua Mungu anaponya ukimwi kanisa ni lazima liwe na majibu ya jinsi kama hii Kuwa Mungu anaponya Elisha hakuwahi kusikia au kusoma popote kuwa ukoma unapona lakini pale serikali iliposhindwa kutoa majibu ya uponyaji kwa ukoma Eilsha alikuwa tayari kutoa majibu ya swala lililoshindikana soma (Wafalme 5;4-14)

2. Kondomu sio suluhisho la kujikinga na ukimwi.

Kanisa linaposimama  katika zamu yake  ni lazima lisimame  kama nabii kuonya na kuonyesha njia dunia inapoamini kuwa ,lazima mtu abakie na mpenzi mmoja muaminifu lazima tutoe majibu kuwa hakuna mtu anaweza kuwa muaminifu  bila kukutana na Yesu kristo hivyo ni lazima tumuonyeshe Kristo kuwa ni njia na kweli na uzima,Mtu kuwa na mpenzi mmoja maana yake ni lazima  awe mke halali na Mume halali Kanisa lazima lionyeshe kuwa huwezi kuwa na mpenzi mmoja muaminifu nje ya Kristo na ndoa ya kikristo,Ndoa zozote zenye kuruhusu wake zaidi ya moja kwa sasa hazina soko tena sera ya kibiblia ya mke moja mume moja inauzika kwa sasa,Dunia inaposema ikishindikana tumia kondom kanisa ni lazima lionyeshe kivitendo kupingana na dhana kwa sababu  ni lazima tujiulize kwanini ukimwi haupungui hata pamoja na kuwepo kwa matangazo ya kutosha kuhusu ukimwi na matumizi ya kondom,Kwanini uwezo wa kondom kuzuia ukimwi unapewa asilimia 70 tu,Kwanini ziwepo za viwango tofauti na bei tofauti lazima tuonyeshe jibu la kweli kuwa kondom si salama ikilinganishwa na nguvu ya utendaji wa mwili na tama zake,kimsingi kondom ziligunduliwa zamani zaidi kabla ya ukimwi kwa kusudi la kupanga uzazi kama kondom haina uwezo wa kuzuia kwa asilimia 100 ni wazi kuwa si kinga kamili

Kanisa ni lazima lisimame katika zamu yake.

    Kanisa kama nabii ni lazima lionye na kukemea na kuonyesha njia iliyo sahihi (Ezekiel 3;16-19) Lazima tuchukue tahadhari ya kutosha katika kuwashauri na kuwaandaa maharusi huku wakipimwa kabla ya ndoa,

   Kanisa kama Mchungaji lazima liwajibike kufariji Ezekiel alikuwa nabii aliyetoa maonyo sana juu ya Yuda kwenda utumwani Babeli lakini ilipotokea kuwa watu wamekwenda utumwani hakutoa tena maonyo badala yake alisimama kuwafariji,hata kama tunakemea uovu hatuwezi kuacha kuwapokea walojeruhiwa na kuendelea kuwahukumu bali tunapaswa kuwaganga(Ezekiel 34;1-10,371)

   Kanisa kama Mwalimu lazima liwafundishe watu hususani vijana kusubiri na kungoja wakati halali wa kufanya mapenzi, lazima lifundishe maadili na usafi wa ndoa ya kweli ya mke moja na mume moja waaminifu, lazima tufundishe kujali na kutokuwanyanyapaa waathirika ila wajisikie wako katika mikono salama ya wakristo

    Kanisa kama wainjilisti tunawajibu wa kuwakaribisha waathirika na kuwaonyesha njia ya halali nay a kweli ya kuishi kwa matumaini

 Mwisho kanisa ni lazima lipambanena tabia ya unyanyapaa tukumbuke kuwa wakati watu waliwatenga wenye ukoma nyakati za biblia Yesu aliwagusa (Luka 5;12-13) Wakati dunia inakataa kukaa na wenye ukimwi na kuchochea kifo cha haraka cha watu hawa ama kuwaona kuwa ni wenye dhambi sana kanisa lazima litambue kuwa wanahitaji upendo wetu,faraja,kujali na kuwa ni wakristo pekee wanao weza kuonyesha hayo.