Isaya 9:1-2 “Lakini yeye aliyekuwa katika dhiki hatakosa changamko. Hapo
kwanza aliiingiza nchi ya Zabuloni na nchi ya Naftali katika hali ya
kudharauliwa, lakini zamani za mwisho ameifanya kuwa tukufu, karibu na njia ya
bahari; ng'ambo ya Yordani, Galilaya ya mataifa. Watu wale waliokwenda katika
giza Wameona nuru kuu; Wale waliokaa katika nchi ya uvuli wa mauti, Nuru
imewaangaza.”
Utangulizi:
Moja ya habari za kinabii za
kutia moyo na kuleta tumaini kwa jamii ni pamoja na ujio wa Masihi, Yesu Kristo
Mwana wa Mungu aliye hai ambaye angeleta Nuru kwa watu waliokuwa gizani, na
kuwaangazia tumaini watu waliokaa katika inchi ya uvuli wa mauti, Kimsingi giza
pamoja na uvuli wa mauti ni hatia, hukumu, ni kupoteza tumaini, ni kuishi mbali
na Mungu, ni kukosa muelekeo, pamoja na mateso yanayoambatana na kukata tamaa
ambavyo vinawasumbua wanadamu kila iitwapo leo, kuzaliwa kwa Yesu Kristo
kungekuwa ni sehemu muhimu ya kutimia kwa unabii huu ambao kimsingi ni habari
njema zenye kuleta tumaini la Rehema kuu za Mungu kwa watu wote, kimsingi
Kristo Yesu alipokuja Duniani alijitangaza rasmi kuwa yeye ni Nuru ya ulimwengu.
Yohana 8:12 “Basi Yesu akawaambia tena akasema, Mimi ndimi nuru ya
ulimwengu, yeye anifuataye hatakwenda gizani kamwe, bali atakuwa na nuru ya
uzima.”
Nuru ni ishara ya wema wa Mungu
kwa wanadamu, na giza ni ishara ya uovu uonevu na utendaji wa ibilisi, Maisha
ya Bwana wetu Yesu Kristo ni Nuru inayong’aa gizani, ambayo imekuja ulimwenguni
kwa kusudi la kuwapa tumaini na kuwaondoa hofu wale wote waliokuwa wanakabiliwa
na giza la uovu na uvuli wa Mauti. Wakati Yesu anazaliwa kimsingi watu walikuwa
wamechoka sana, walikuwa wamekata tamaa, ukiacha ukoloni mzito wa Warumi uliokuwa ukiwatawala kiserikali,
maisha yao yalijawa na mateso, kukata tamaa na kufunikwa na giza la kiroho,
miaka mingi karibu 400 ilikuwa imepita kukiwa na ukimya bila ya kuweko kwa
nabii wala neno la Mungu la Dhahiri kwaajili yao, tumaini lilikuwa limebaki
moja tu, kusubiri kutimizwa kwa unabii wa kuhusu kuja kwa Masihi, kiu yao hii
inaonekana wazi hata Yohana alipokuwa ameanza kuhubiri ubatizo wake wa toba
Maswali mengi yalielekea katika kiu na
hamu na shauku ya kumtamani Masihi ili aweze kukomesha mateso yao.
Yohana 1:20-23 “Naye alikiri, wala hakukana; alikiri kwamba, Mimi siye
Kristo. Wakamwuliza, Ni nini basi? U Eliya wewe? Akasema, Mimi siye. Wewe u
nabii yule? Akajibu, La. Basi wakamwambia, U nani? Tuwape majibu wale
waliotupeleka. Wanenaje juu ya nafsi yako? Akasema, Mimi ni sauti ya mtu aliaye
nyikani, Inyosheni njia ya Bwana! Kama vile alivyonena nabii Isaya.”
Kwa nini kulikuwa na maswali
mengi sana kwa Yohana Mbatizaji, kwa sababu watu walikuwa wamechoka sana na sasa
walikuwa wakimtazamia Masihi aje kuwakomboa na kuwatoa katika maisha
yaliyogubikwa na giza nene, tunapoadhimisha kuzaliwa kwa Yesu Kristo, neno la
Mungu linatukumbusha kuwa hatupaswi tena kuishi maisha ya mashaka, ya kukata tamaa,
ya kutokuwa na matumaini, maisha ya machozi, na kuweko gizani, kwa sababu Nuru
imekuja ulimwenguni, kimsingi sio Israel pekee waliokuwa wakimtarajia masihi
lakini mataifa yote duniani ujio wa masihi ungekuwa ni habari njema za kuleta
matumaini makubwa sana na kuondoa hofu.
Luka 2:8-14 “Na katika nchi ile ile walikuwako wachungaji wakikaa
makondeni na kulinda kundi lao kwa zamu usiku.Malaika wa Bwana akawatokea
ghafula, utukufu wa Bwana ukawang'aria pande zote, wakaingiwa na hofu
kuu.Malaika akawaambia, Msiogope; kwa kuwa mimi ninawaletea habari njema ya
furaha kuu itakayokuwa kwa watu wote; maana leo katika mji wa Daudi amezaliwa,
kwa ajili yenu, Mwokozi, ndiye Kristo Bwana.Na hii ndiyo ishara kwenu; mtamkuta
mtoto mchanga amevikwa nguo za kitoto, amelala katika hori ya kulia ng'ombe.
Mara walikuwapo pamoja na huyo malaika, wingi wa jeshi la mbinguni, wakimsifu
Mungu, na kusema, Atukuzwe Mungu juu mbinguni, Na duniani iwe amani kwa watu
aliowaridhia.”
Tutajifunza somo hili Wale waliokwenda
katika giza wameona nuru kuu. Kwa kuzingatia vipengele viwili muhimu vifuatavyo:-
·
Maana ya
kwenda katika giza na kukaa katika nchi ya uvuli wa mauti
·
Wale waliokwenda
katika giza wameona Nuru kuu!
Maana ya kwenda katika giza na kukaa katika nchi ya uvuli wa mauti
Neno kwenda katika giza, katika
lugha ya kiebrania linatumika neno “chรดshek” kwa kiingereza “destruction” kwa Kiswahili kukaa
katika “uharibifu” au kukaa katika
uovu, Kabla ya ujio wa Yesu Kristo watu waliishi katika giza kubwa la kiroho,
watu walikuwa hawana mwelekeo na hawaijui njia kwa sababu hiyo giza lilitawala
na ukiwa ulikuwa juu ya nchi, Nguvu za wakuu wa giza ndizo zilizokuwa
zinatawala ulimwengu, matendo ya giza yalikuwa yanatawala ulimwengu, Giza
lilitawala kabla ya Nuru ya injili kuwazukia watu hivyo watu walikuwa
wanaenenda gizani, watu walikuwa hawawezi wala hawana njia ya kurejesha
uhusiano wao na Mungu ambao uliharibika tangu anguko la wazazi wetu Adam na Eva,
Ni ujio wa Yesu Kristo ndio ulioleta Nuru ulimwenguni.
-
Yohana 4:4-10
“Ndani
yake ndimo ulimokuwa uzima, nao ule uzima ulikuwa nuru ya watu. Nayo nuru
yang'aa gizani, wala giza halikuiweza. Palitokea mtu, ametumwa kutoka kwa
Mungu, jina lake Yohana. Huyo alikuja kwa ushuhuda, ili aishuhudie ile nuru,
wote wapate kuamini kwa yeye. Huyo hakuwa ile nuru, bali alikuja ili aishuhudie
ile nuru. Kulikuwako Nuru halisi, amtiaye nuru kila mtu, akija katika
ulimwengu. Alikuwako ulimwenguni, hata kwa yeye ulimwengu ulipata kuwako, wala
ulimwengu haukumtambua”
-
Wakolosai
1:12-14 “mkimshukuru
Baba, aliyewastahilisha kupokea sehemu ya urithi wa watakatifu katika nuru.
Naye alituokoa katika nguvu za giza, akatuhamisha na kutuingiza katika ufalme
wa Mwana wa pendo lake; ambaye katika yeye tuna ukombozi, yaani, msamaha wa
dhambi;”
-
1Yohana
1:5-7 “Na
hii ndiyo habari tuliyoisikia kwake, na kuihubiri kwenu, ya kwamba Mungu ni
nuru, wala giza lo lote hamna ndani yake.Tukisema ya kwamba twashirikiana naye,
tena tukienenda gizani, twasema uongo, wala hatuifanyi iliyo kweli; bali
tukienenda nuruni, kama yeye alivyo katika nuru, twashirikiana sisi kwa sisi,
na damu yake Yesu, Mwana wake, yatusafisha dhambi yote.”
-
Mika
7:7-8 “Lakini
mimi, nitamtazamia Bwana; nitamngojea Mungu wa wokovu wangu; Mungu wangu
atanisikia. Usifurahi juu yangu, Ee adui yangu; niangukapo, nitasimama tena;
nikaapo gizani, Bwana atakuwa nuru kwangu.”
-
Zaburi
88:3-12 “Maana
nafsi yangu imeshiba taabu, Na uhai wangu umekaribia kuzimu. Nimehesabiwa
pamoja nao washukao shimoni; Nimekuwa kama mtu asiye na msaada. Miongoni mwao
waliokufa nimetupwa, Kama waliouawa walalao makaburini. Hao ambao Wewe
huwakumbuki tena, Wametengwa mbali na mkono wako. Mimi umenilaza katika shimo
la chini, Katika mahali penye giza vilindini. Ghadhabu yako imenilemea,
Umenitesa kwa mawimbi yako yote. Wanijuao umewatenga nami; Umenifanya kuwa
chukizo kwao; Nimefungwa wala siwezi kutoka. Jicho langu limefifia kwa ajili ya
mateso Bwana, nimekuita kila siku; Nimekunyoshea Wewe mikono yangu. Wafu je!
Utawafanyia miujiza? Au waliofariki watasimama na kukuhimidi? Fadhili zako
zitasimuliwa kaburini? Au uaminifu wako katika uharibifu? Miujiza yako
itajulikana gizani? Au haki yako katika nchi ya usahaulifu? ”
Unapozisoma aya kadhaa za
kibiblia hapo juu utaweza kugundua kuwa Giza ni baya sana na giza lina uhusiano
wa karibu sana na mauti, giza humfanya mtu asiwe na msaada, giza ni sawa na mtu
aliyetupwa miongoni mwa watu waliokufa, giza ni kukosa tumaini la kimwili na
kiroho, giza ni kama kuwa shimoni, giza linakufanya usipambanue kati ya kifo na
uhai, giza linamfanya mtu apoteze kibali, giza linamfanya mtu awe chukizo, giza
linamfanya mtu asifurahie maisha kwa hiyo giza ni njia ya uovu, giza ni
uharibifu, giza ni kuwa chini ya ukoloni wa kiroho, wa kimwili, wa kisiasa, wa
kiuchumi, giza humfanya mwanadamu aishi kwa mashaka na kwa kubahatisha, mtu
aliye gizani haoni mbele yake kukoje zaidi ya kuona giza, maisha ya dhambi, na
ukosefu mkubwa wa kimaadili ni kutembea katika giza, giza pia linawakilisha
hukumu, giza linawakilisha hofu na msahaka, giza ni bumbuwazi, giza
kuchanganyikiwa na kutokuona.
Kutoka 10:21-23 “BWANA akamwambia Musa, Nyosha mkono wako kuelekea mbinguni,
kuwe giza juu ya nchi ya Misri, watu wapapase-papase gizani. Basi Musa
akaunyosha mkono wake kuelekea mbinguni; kukawa na giza nene katika nchi yote
ya Misri muda wa siku tatu; hawakupata kuonana mtu na mwenziwe, wala hakuondoka
mtu mahali alipokuwa muda wa siku tatu; lakini wana wa Israeli wote walikuwa na
mwanga makaoni mwao.”
Sio hivyo tu Giza liliwakilisha
hali ya mauti, au uvuli wa mauti “sheol”
Msiba, kaburi au kuzimu yaani mwanadamu kupita katika msongo mkubwa wa mawazo
wa kutokujua nini cha kufanya sawa tu na mtu aliyekuzimu, Katika Israel pia
yalikuweko mapango ya kutisha ambapo watu waliokuwa wakichunga wanyama wakati
mwingine walipenya katika mapango hayo ya kutisha kwa kusudi la kutokea katika eneo
la kuwapa malisho wanyama wao ambayo pia waliyaita uvuli wa mauti, mapito
mazito na huzuni unazozipitia ambazo hujui zitaisha lini ni giza, lakini ukiwa
na Yesu ambaye ni Nuru ya ulimwengu utapita ukiwa salama kama mwandishi wa
zaburi alivyoimba:-
Zaburi 23:4 “Naam, nijapopita kati ya bonde la uvuli wa mauti, Sitaogopa
mabaya; Kwa maana Wewe upo pamoja nami, Gongo lako na fimbo yako vyanifariji.”
Kwa hiyo hali zote hizo zilikuwa
zinaashiria kuwa mtu aliyepoteza uhusiano na Mungu na hana namna wala hajui
njia ya kuurejesha ni sawa tu na mtu anayepita katika giza, na kuenenda katika
uvuli wa mauti, Ujio wa Yesu Kristo kwakweli ulikuwa unaleta nuru kwa wale
waliokuwa katika giza, wote waliokuwa wanapita katika mashaka na wote
waliopoteza uhusiano wao na Mungu wangeweza kupata tumaini kwa upya kupitia
ujio wa Yesu Kristo mwokozi na msaidizi wetu mkuu.
Wale waliokwenda
katika giza wameona nuru kuu!
Ujio wa Yesu Kristo ulikuwa ni
wenye kuleta matumaini makubwa sana kwa wanadamu, kile alichokisema nabii Isaya
miaka karibu na zaidi ya 700 kabla ya kuzaliwa kwa Kristo, ukweli ni kuwa
alipozaliwa Yesu Kristo Nuru halisi ilikuwa imeingia sio tu Israel wala sio tu
katika nchi za Zabuloni na Naftali na wala sio tu katika Galilaya lakini pia
kwa ulimwengu mzima
Mathayo 4:13-16 “akatoka Nazareti, akaja akakaa Kapernaumu, mji ulioko
pwani, mipakani mwa Zabuloni na Naftali; ili litimie neno lililonenwa na nabii
Isaya, akisema, Nchi ya Zabuloni na nchi ya Naftali, Njia ya bahari, ng'ambo ya
Yordani, Galilaya ya mataifa,Watu wale waliokaa katika giza Wameona mwanga
mkuu, Nao waliokaa katika nchi na uvuli wa mauti Mwanga umewazukia.”
Luka 1:78-79 “Kwa njia ya rehema za Mungu wetu, Ambazo kwa hizo mwangaza
utokao juu umetufikia, Kuwaangaza wakaao katika giza na uvuli wa mauti, Na
kuiongoza miguu yetu kwenye njia ya amani.”
Ujio wa Yesu Kristo duniani
unamuondoa kila amwaminiye yeye katika kuenenda gizani na kukabiliana na
kutembea katika uvuli wa mauti bila kuogopa, Yesu Kristo mwenyewe alijitangaza
kuwa yeye ndiye nuru ya ulimwengu na kuwa kila atakayemfuata yeye atakuwa na nuru
na uzima wa milele, maisha yako hayatakuwa gizani tena.
Yohana 8:12 “Basi Yesu akawaambia tena akasema, Mimi ndimi nuru ya
ulimwengu, yeye anifuataye hatakwenda gizani kamwe, bali atakuwa na nuru ya
uzima.”
Kila mwanadamu anayeumwa na
kuugua, kila mwanadamu asiye na kazi, kila mwanadamu aliyekata tamaa, kila
mwanadamu mwenye misiba, kila mwanadamu anayeumizwa na hatia ya dhambi, kila
mwanadamu anayejisikia upweke kwa sababu ametengwa mbali na Mungu, kila
mwanadamua ambaye mahusiano yake yako katika vita, kila mwanadamu ambaye hana
furaha mahali pa kazi, kila mwanadamu ambaye haabudu katika roho na kweli, kila
mwanadamu ambaye hana utulivu wa nafsi, mwili na roho, kila mwanadamu ambaye
yuko katika machafuko, kila mwanadamu ambaye dini yake haimpi tumaini la kweli,
wala mungu wake hajishughulishi na mahitaji yake, kila aliye na huzuni, misiba
na changamoto za aina mbali mbali na kila anaeyeelemewa na mizigo ya namna
mbalimbali huyo yumo gizani, Habari njema ni kuwa Yesu Kristo ndiye nuru ya
ulimwengu, yeye anaweza kuyaleta na kuyajenga matumaini ya kweli ya mwanadamu
na kuondoa hali zote za kuvunjika moyo na kukata tamaa, yeye ndiye Nuru halisi,
sio ile nuru ambayo watu waliandama mwezi na kuushangilia unapotoka gizani,
huitaji tena kuandama mwezi na kuushangilia sasa nuru halisi ni Yesu Kristo
mwana wa Mungu aliye hai, hivyo katika majira haya ya kukumbuka siku ya
kuzaliwa kwa masihi lazima tuwatangazie ya kuwa Nuru imekuja ulimwenguni na ni
wakati sasa wa kuifuata nuru
Wakolosai 2:16-17 “Basi, mtu asiwahukumu ninyi katika vyakula au vinywaji, au
kwa sababu ya sikukuu au mwandamo wa mwezi, au sabato; mambo hayo ni kivuli cha
mambo yajayo; bali mwili ni wa Kristo.”
Ujio wa Yesu Kristo unatupa tumaini
na kurejesha uhai – Ukimuamini Yesu Kristo yeye ataitupilia mbali hofu,
atakuweka huru mbali na hatia ya dhambi, atakurudishia matumaini yaliyopotea na
safari yako ya kupita katika uvuli wa mauti na badala yake nawe nuru kuu
itakuzukia hutakuwa gizani tena.
Yohana 12:46 “Mimi nimekuja ili niwe nuru ya ulimwengu, ili kila mtu
aniaminiye mimi asikae gizani.”
Ujio wa Yesu Kristo na kazi ile
aliyokuja kuikamilisha imetuwezesha kuwa na mamlaka dhidi ya giza, giza sasa
halituwezi kwa sababu nuru ina nguvu kuliko giza nasi tunayo mamlaka ya
kuyakemea matendo yote ya giza.
Yohana 1:4-5 “Ndani yake ndimo ulimokuwa uzima, nao ule uzima ulikuwa
nuru ya watu. Nayo nuru yang'aa gizani, wala giza halikuiweza.”
Waefeso 5:11-14. “Wala msishirikiane na matendo yasiyozaa ya giza, bali
myakemee; kwa kuwa yanayotendeka kwao kwa siri, ni aibu hata kuyanena. Lakini
yote yaliyokemewa hudhihirishwa na nuru maana kila kilichodhihirika ni nuru.
Hivyo husema, Amka, wewe usinziaye, Ufufuke katika wafu, Na Kristo atakuangaza.”
Ujio wa Yesu Kristo kama nuru
unatuhakikishia wema wa Mungu katika maisha yetu kuwa hatutakuja kuwa watumwa
wa hofu, nuru ni njema, nuru ni kweli, nuru ni usalama, nuru ni maisha, nuru ni
uwepo wa Mungu, Bwana akiwa nuru yako maana yake ni wokovu wako na nguvu zako
na hakuna jeshi linaloweza kujipanga kupigana nawe na hata wakipigana nawe
hutaogopa.
Zaburi 27:1-3 “Bwana ni nuru yangu na wokovu wangu, Nimwogope nani? Bwana
ni ngome ya uzima wangu, Nimhofu nani? Watenda mabaya waliponikaribia, Wanile
nyama yangu, Watesi wangu na adui zangu, Walijikwaa wakaanguka. Jeshi
lijapojipanga kupigana nami, Moyo wangu hautaogopa. Vita vijaponitokea, Hata
hapo nitatumaini.”
Ujio wa Yesu Kristo kama Nuru
unatukumbusha kuifanya kazi yake wakati nuru hiyo inawaka, kila mtu aliyeokolewa
amepewa wajibu wa kuisambaza nuru ulimwenguni, kuamka na kuitangaza injili na
kuwafanya mataifa yote kuwa wanafunzi agizo la kimaandiko linamtaka kila mmoja
kufanya kazi na kuinuka na kuangaza nuru kila mahali kusiko na tumaini.
Yohana 9:4-5 “Imetupasa kuzifanya kazi zake yeye aliyenipeleka maadamu ni
mchana, usiku waja asipoweza mtu kufanya kazi.Muda nilipo ulimwenguni, mimi ni
nuru ya ulimwengu.”
Isaya 60:1-3 “Ondoka, uangaze; kwa kuwa nuru yako imekuja, Na utukufu wa
Bwana umekuzukia. Maana, tazama, giza litaifunika dunia, Na giza kuu
litazifunika kabila za watu; Bali Bwana atakuzukia wewe, Na utukufu wake
utaonekana juu yako. Na mataifa wataijilia nuru yako, Na wafalme kuujia mwanga
wa kuzuka kwako.”
Nuru inatukumbusha kuishi maisha
matakatifu, kila mtu aliyeokolewa anapaswa kuwa mfano wa kuigwa na kuwaonyesha
wengine njia, hatuwezi kuwa na madai kuwa tunamfuata Yesu kisha tukajificha,
hatuwezi kuwa na madai ya kuwa tunamfuata Yesu kisha tukaishi kinyume naye Yesu
alikuwa mtakatifu, kuishi maisha matakatifu ni agizo la kibiblia, hatuwezi
kuacha kulihubiri na kulikazia, wala hatuwezi kuishi maisha ya dhambi kwa
kisingizio cha neema, Nuru yake Yesu Kristo ni neema ya kutuwezesha kuishi
maisha matakatifu chini ya msaada wake kwa hiyo matendo yetu mema yanapaswa
kuiangazia dunia ili kila mmoja aweze kuona na kumtukuza baba wa Mbinguni, kwa
sababu hiyo hatuna budi kutembea kama watoto wa nuru kwa kuishi maisha
matakatifu.
Mathayo 5:14-16 “Ninyi ni nuru ya ulimwengu. Mji hauwezi kusitirika ukiwa
juu ya mlima. Wala watu hawawashi taa na kuiweka chini ya pishi, bali juu ya
kiango; nayo yawaangaza wote waliomo nyumbani.Vivyo hivyo nuru yenu na iangaze
mbele ya watu, wapate kuyaona matendo yenu mema, wamtukuze Baba yenu aliye
mbinguni.”
Waefeso 5:8-9 “Kwa maana zamani ninyi mlikuwa giza, bali sasa mmekuwa nuru
katika Bwana; enendeni kama watoto wa nuru, kwa kuwa tunda la nuru ni katika
wema wote na haki na kweli;”
Nuru inatukumbusha kuhusu Nguvu
za Mungu, za uumbaji na utendaji, wakati nguvu za uonevu zikiitwa nguvu za giza,
Nguvu za Mungu ni nguvu za Nuru, wakati wowote kunapokuwa na giza ukiweka
mwanga giza hutoweka haraka na kukimbia, kunapokosekana utaratibu na kuwepo kwa
machafuko Nuru ikija utaratibu unakaa mahali pake na giza lote linakimbia,
andiko linasema Nuru hung’aa gizani wala giza halikuiweza, Wakati huu
tunapoadhimisha ujio wa Yesu Kristo Duniani na kushangilia kuzaliwa kwake,
tujue ya kuwa ujio wake umekuwa na faida kubwa sana katika maisha yetu, Nguvu
za giza hazituwezi tena, sisi tumehamishwa kabisa na kuokolea kabisa katika nguvu
za giza na kutuhamisha na kutuingiza katika ufalme wa mwana wa pendo lake, kwa
hiyo nguvu zozote za uonevu wa kishateni hazituwezi, wala giza halikuiweza
nuru, tuyakemee matendo yote yasiyozaa ya giza, tuiitie nuru wakati wote
tunapokuwa na mashaka, au vita Bwana akiwa nuru yetu kamwe hatupaswi kuogopa,
kwa kuwa sisi sasa ni miongoni mwa watu waliokaa katika giza na nuru imetuzukia,
ni miongoni mwa watu waliokaa katika nchi ya uvuli wa mauti na nuru imetuangazia.
Wakolosai 1:13-14 “Naye alituokoa katika nguvu za giza, akatuhamisha na
kutuingiza katika ufalme wa Mwana wa pendo lake; ambaye katika yeye tuna
ukombozi, yaani, msamaha wa dhambi;”
Yohana 1:4-5 “Ndani yake ndimo ulimokuwa uzima, nao ule uzima ulikuwa
nuru ya watu. Nayo nuru yang'aa gizani, wala giza halikuiweza.”
1Yohana 3:8 “atendaye dhambi ni wa Ibilisi; kwa kuwa Ibilisi hutenda
dhambi tangu mwanzo. Kwa kusudi hili Mwana wa Mungu alidhihirishwa, ili
azivunje kazi za Ibilisi.”
Na. Rev. Innocent Samuel Kamote
Mkuu wa wajenzi mwenye Hekima.